Jest to roślina wieloletnia, należąca do rodziny pierwiosnkowatych. Swoim zasięgiem występowania obejmuje prawie całą Europę, północną Afrykę i dużą część Azji.

W Polsce jest gatunkiem rodzimym, występuje na obszarze całego kraju, najczęściej na niżu i w niższych piętrach górskich.

Inne nazwy: bażanowiec, gruszka Matki Boskiej, francowate ziele.

Rośnie nad brzegami wód, na torfowiskach nizinnych, w wysychających zbiornikach, rowach, bagiennych lasach i zaroślach. Preferuje stanowiska umiarkowanie naświetlone, umiarkowane warunki klimatyczne, gleby obojętne, wilgotne lub mokre, umiarkowanie ubogie (mezotroficzne) lub zasobne (eutroficzne). Często rośnie w skupiskach.

fot. Anna Jakimiuk

Tojeść pospolita osiąga ponad metr wysokości. Wykształca długie, podziemne rozłogi. Łodyga wyprostowana, wzniesiona, pojedyncza lub w górnej części rozgałęziona. U dołu naga, a górą omszona i ulistniona.

Bladozielone, spodem owłosione liście ustawione są naprzemianlegle w okółkach po 2-4. Liście są krótkoogonkowe, w kształcie podłużne i jajowate, długości do 10 cm.

Kwiaty zebrane w szczytowe wiechy w kolorze złocistożółtym powstają w kątach górnych liści łodygowych. Płatki korony kwiatu mają kształt jajowaty. Korona kwiatu jest całkiem duża do 1 cm średnicy, w środku znajduje się 5 pręcików i słupek o maczugowatej szyjce. Kwiaty są owadopylne oraz samopylne. Tojeść pospolita kwitnie od czerwca do sierpnia. Nasiona rozsiewane przez wiatr.

Kilkaset lat temu tojeść cieszyła się reputacją „leku na sto chorób". Dlaczego? Ziele tojeści pospolitej zawiera flawonoidy, cyjanidynę, saponinę oraz barwniki.
W lecznictwie ludowym stosowane jest jako środek moczopędny, przeciwzapalny, przeciwbakteryjny, pierwotniakobójczy, przeciwgrzybiczny i przeciwwirusowy. Wzmaga wydzielanie śluzu, proces wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego. Ponadto stosowane jest do kąpieli i pielęgnacji włosów.

Na Węgrzech tojeść uznawana była za jedno z najważniejszych ziół, używane wewnętrznie i zewnętrznie. Gotowana w czerwonym winie była lekarstwem na czerwonkę, sok ze świeżych pędów stosowano przy gruźlicy. W leczeniu dzieci (gruźlica) stosowano wywary na mleku kozim.

Kwiaty tojeści można dodawać do sałatki i udekorować nimi kanapki.

W związku z zawartością dużej ilości barwników dawniej miała zastosowanie do farbowania tkanin. Barwnik pozyskiwany z liści farbuje na żółto i na zielono, a z korzenia na brązowo i czarno.

W czasach głodu młode liście tej rośliny spożywano jako pokarm.

W Polsce tojeść pospolita jest uprawiana często w ogrodach jako roślina ozdobna. Nadaje się szczególnie na rabaty i do obsadzania obrzeży zbiorników wodnych. Najłatwiej rozmnażać ją z ukorzenionych pędów pobranych wprost z rośliny. Można też wykonywać sadzonki pędowe. Wymaga stałej wilgotności podłoża. Zadowoli się przeciętną glebą ogrodową o obojętnym pH. Może rosnąć w miejscu zacienionym, jednak najładniej wybarwia się na stanowisku dobrze nasłonecznionym. Roślina mrozoodporna.

W Polsce występuje 5 gatunków tojeści: bukietowa, gajowa, kropkowana, pospolita i rozesłana.