Fioletowa ozdoba łąk

Pochodzi ona z Europy oraz części Azji (zachodnie tereny Syberii, Zakaukazie, i Kazachstan). Występuje również w Ameryce Północnej, gdzie jest gatunkiem zawleczonym, choć już zadomowionym i szeroko rozprzestrzenionym.

Świerzbnica polna bo to o niej mowa, występuje na suchych łąkach, w zaroślach, na miedzach i przydrożach, rośnie także na skrajach pól. Częściej pojedynczo lub w małych zbiorowiskach.

Jest to gatunek rośliny należącej do rodziny szczecinowatych. Szczecinowate to rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu szczeciowców. Zalicza się do nich, w zależności od ujęcia systematycznego, około 230 gatunków. Rośliny te to byliny z główkowatymi kwiatostanami, liśćmi naprzeciwległymi i suchymi owocami zawierającymi pojedyncze nasiona.

Bylina ta ma wysokość od 30 do 80 cm. Pod ziemią posiada rozgałęzione kłącze i korzeń palowy, który dorasta do 1 metra długości. Nad ziemią wyrasta sztywno wzniesiona gałęzista łodyga w całości pokryta dość gęstymi włoskami. Liście o zmiennym kształcie i różnym stopniu owłosienia są matowe, szarozielone, owłosione lub nagie.

Kwiatostanem jest długoszypułkowa, półkolista główka o średnicy do 4 cm (koszyczek). Kwiaty niebiesko-fioletowe, czerwonawe lub białe. Kwitnienie świerzbnicy polnej rozpoczyna się w maju i trwa aż do końca września. Na jednej łodydze mogą znajdować się zarówno kwiaty obupłciowe, jak i wyłącznie żeńskie, które różnią się przede wszystkim wielkością. Kwiaty obupłciowe są większe, mają liliowy lub czerwony kolor korony, bardzo rzadko zdarzają się białe. Kwiaty żeńskie są wyraźnie mniejsze. Owocem jest zielony lub żółty orzeszek, pokryty mikroskopijnymi włoskami.

Roślina rozmnaża się również poprzez podziemne rozłogi korzeniowe.

Mocno pachnące kwiaty świerzbnicy wabią owady – pszczoły i motyle dzienne, które je zapylają. Nasiona roznoszone są przez mrówki.

Tak jak wiele roślin występujących w naszych lasach, łąkach czy polach, również świerzbnica posiada liczne właściwości lecznicze. Polska nazwa utrwaliła jej dawne medyczne zastosowanie. Sokiem z korzenia leczono świerzb i choroby skóry.

Roślina zawiera m.in. irydoidowe związki chromogenne, saponiny, fenolokwasy, fitosterole, garbniki i flawonoidy. Dlatego też już w przeszłości była stosowana w medycynie ludowej.

fot. Anna Jakimiuk

Surowcem jest kwitnące ziele świerzbnicy i kłącze z korzeniami. Związki występujące w roślinie zapobiegają: toksycznym uszkodzeniom wątroby, obniżają poziom cholesterolu we krwi, działają przeciwzapalnie i cytostatycznie, mają działanie przeciwnowotworowe, działają uspokajająco, rozkurczowo, rozszerzają naczynia wieńcowe, zapobiegają dusznicy,

Ziele i kłącza stosowane były w leczeniu chronicznych chorób skórnych (świerzb, owrzodzenia, wypryski, pokrzywki, grzybica) i zmian rakowych.

Wewnętrznie odwar zalecano przy kaszlu, zapaleniu gardła, oskrzeli, zatok i zapaleniu opłucnej.