Kończy się spodzimek, zaczyna zaranie wiosny

Bo jak można nazywać tak samo ten magiczny, biały i mroźny okres, jak i ten ponury, w czasie którego śnieg topnieje ukazując grząską, brązowawą i błotnistą ziemię, a zachmurzone niebo sprawia, że trudno się zmusić do wychylenia nosa zza drzwi?

Wynika to z ogólnie przyjętego podziału dwunastu miesięcy na cztery pory roku. Datami granicznymi są dni przesileń lub równonocy. I tak za początek zimy uznaje się 21-22 grudnia, dzień przesilenia zimowego i najkrótszy dzień w roku na półkuli północnej. Wiosnę witamy na naszej półkuli w czasie równonocy wiosennej 20 marca, a jej miejsce zajmuje lato, rozpoczynające się przesileniem letnim 22 czerwca. Jesień natomiast przychodzi wraz z równonocą jesienną 23 września.

Kto bacznie obserwuje przyrodę ten wie, że przyroda często nie przejmuje się kalendarzem i rządzi się swoimi prawami. Czasami śnieg pada w listopadzie, a lato kończy się już końcem sierpnia. Można by zatem pokusić się o inny sposób wyodrębnienia pór roku, prawda? Relacjami pomiędzy nimi, klimatem a także zachowaniem roślin i zwierząt, zajmuje się nauka zwana fenologią.

Dokonała ona podziału roku na okresy fenologiczne, składające się na 10 pór roku. W obrębie zimy wyróżnia się dodatkowo przedzimek, zimę właściwą (pełnię zimy) oraz spodzimek.

Taki skrupulatny podział może się wydać nieco skomplikowany, ale dla ogrodników, rolników i leśników bywa bardzo przydatny i logiczny, co obrazuje poniższa tabela.

Tab. http://www.lesny-ogrod.wim.mil.pl/okresy-fenologiczne,98.html

Obecnie trwa ostatnia zwana spodzimkiem – i to napawa optymizmem wbrew ponurej odwilży. Właśnie teraz przyroda powoli zaczyna się przebudzać.

Przebiśniegi, fot. Anna Garackiewicz

Można usłyszeć pierwsze nawoływania sikor i kosów, w zachodniej i południowej Polsce kwitną przebiśniegi, a w całym kraju nabrzmiewają pędy wierzby. Niebawem zakwitnie leszczyna i jemioła, której kwiaty są słabo widoczne wśród żółtozielonych liści. Gdy luty jest wyjątkowo ciepły, pod koniec miesiąca mogą rozpocząć kwitnienie olsze czarne i wierzby iwy. W Puszczy Białowieskiej dodatkowo już w lutym zakwita wawrzynek wilczełyko.

Wawrzynek wilczełyko, fot. Agnieszka Laskowska-Ginszt

W świecie zwierząt również sporo się dzieje. Właśnie w lutym przypada okres godowy wilków, a także lisa, rysia, wiewiórki i innych ssaków. Rozpoczyna się również tokowisko większości osiadłych ptaków drapieżnych – kruków, gawronów, bielików, orłów przednich, jastrzębi czy puchaczy i puszczyków. Budzą się zimowe śpiochy – jeszcze na śniegu można dostrzec tropy obudzonego borsuka, odchudzonego o kilka kilogramów (w ciągu zimy może stracić nawet 5 kg zmagazynowanego tłuszczu!). Z zimowych wojaży wracają żurawie, których klangor można usłyszeć wieczorami i rankami, a także gęsi i czajki. Odlatują zaś ostatnie jemiołuszki, dla których jest u nas już nieco za ciepło.

Pierwsze żurawie, fot. Magdalena Domańska

Końcówka lutego zwana jeszcze spodzimkiem, upływa nam pod znakiem ocieplenia, a co za tym idzie pierwszych przedwiosennych roztopów w lesie. Żeby nie było szaro i nudno, leśne roztopy witają nas w soczystych barwach różnych odcieni czerwieni i pomarańczy. Te zachwycające krajobrazy są dopiero początkiem tego co już za chwilę przyniesie wiosna – niebieskie od przylaszczek runo leśne, gwar i harmider szykującego się do lęgów ptactwa, wszystkie tonacje zieleni.