Wydawca treści
Puszcza Białowieska
Cykl „Czy znasz swojego najstarszego sąsiada?” rozpoczynamy od Puszczy Białowieskiej, która jak wiadomo jest miejscem niezwykłym pod wieloma względami. Nie inaczej jest jeśli chodzi o liczbę sędziwych, wyjątkowych drzew.
W jej obrębie można naliczyć setki dębów o pierścienicowych obwodach pni powyżej 500, a niekiedy nawet 600 cm. Jest ich tak wiele, że nie nadaje się im nawet statusu pomników przyrody, zwłaszcza że i tak rosną na terenach chronionych. Chyba większość z nas zna Szlak Dębów Królewskich i Wielkich Książąt Litewskich.
Jednym z wielu pokaźnych, wiekowych i owianych królewską historią dębów w granicach tej ścieżki edukacyjnej jest Dąb szypułkowy „Aleksander Jagiellończyk” o wysokości 31 m i obwodzie 352 cm.
Współrzędne drzewa: Szerokość: 52º43’, 56,56’’N Długość: 23º47’, 17,80’’ E
Jego wiek określono na ok. 300 lat. Owiany został historią Wielkiego Księcia Litewskiego, późniejszego Króla Polski Aleksandra Jagiellończyka. Wszelkie źródła powiadają, że król w latach 1501 – 1506 u boku swojej żony Heleny Moskiewskiej odbywał liczne polowania na żubry w Puszczy Białowieskiej.
Ścieżka Szlak Dębów Królewskich i Wielkich Książąt Litewskich o długości 1 km prowadzi po zmodernizowanej drewnianej kładce przez fragment lasu ze znaczącą koncentracją starych, wieloletnich dębów. Trasa wiąże walory przyrodnicze z elementami historycznymi nadając drzewom imiona historycznych polskich władców. Szlak znajduję się na terenie Nadleśnictwa Białowieża, w leśnictwie Nowe, w oddziale 367Ai przy drodze Narewkowskiej, prowadzącej z Białowieży do Narewki.
Jednak wyjątkowe okazy drzew możemy spotkać również na pozostałym terenie Puszczy Białowieskiej, np. na terenie Ośrodka edukacji leśnej „Jagiellońskie”.
Rośnie tam Dąb szypułkowy, którego szacowany wiek określa się na ok. 250 lat, jego obwód wynosi 433 cm. Cechy morfologiczne drzewa, świadczą o jego pełnej zdrowotności oraz witalności, w wyniku czego został zaliczony i oznaczony jako Pomnik Przyrody w Nadleśnictwie Białowieża.
Współrzędne drzewa: szerokość: 52º40’, 31,64’’N; długość: 23º51’, 36,33’’E
Dąb szypułkowy rośnie na uroczysku „Jagiellońskie”, w sąsiedztwie dwóch równie wiekowych dębów w zwartym kompleksie budynków w stylu dworków polskich. Ich budowa rozpoczęła się w roku 1924 i wiąże się z siedzibą Okręgowej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białowieży, którą pięć lat później przeznaczono na siedzibę Nadleśnictwa Jagiellońskie. Należy wspomnieć, iż na północ od ogromnego dębu ciągnie się trasa prowadząca do rezerwatu Wysokie Bagno, mającego na celu ochronę rzadkich w skali Polski siedlisk borealnej świerczyny na torfie.
W burzliwym okresie II wojny światowej Puszcza Białowieska targana była wieloma problemami, m.in. dotknął ją rozdział na dwie części, polską i białoruską co spowodowało że większa część Nadleśnictwa Jagiellońskie znalazła się po stronie naszych wschodnich sąsiadów.
Pozostawiona samej sobie siedziba byłego nadleśnictwa, od 1950 r. zyskała nowych zarządców, którymi zastały Wojska Ochrony Pogranicza. Po roku 1990, teren wraz z całą zabudową przeszedł we własność Lasów Państwowych.
W miejscu tym, od wielu lat prężnie funkcjonuje edukacja leśna społeczeństwa, prowadzone są zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży, w których uczestnicy mogą zapoznać się z historią Puszczy Białowieskiej, historycznymi związkami człowieka z lasem oraz sposobami prowadzenia racjonalnej i zrównoważonej gospodarki leśnej. Po barwnej historii, wielu zmian, przekształceń wiekowe dęby od zawsze towarzyszyły człowiekowi w tej części Puszczy. Aktualnie już na stałe zagościły na mapie Nadleśnictwa Białowieża i do dziś bacznie przyglądają się na turystów odwiedzających Ośrodek edukacji leśnej przy Nadleśnictwie Białowieża.
Dojazd do Ośrodka Edukacji Leśnej „Jagiellońskie” możliwy jest przez wieś Grudki lub przez miejscowość Podolany.
Kolejnym ciekawym drzewem jest ponad 100 - letni Kasztanowiec zwyczajny znajdujący się przy osadzie leśnej „Średnia Budka” na terenie leśnictwa Teremiski w oddziale 250 Bh, przy drodze tzw. Narewkowskiej, łączącej miejscowości Białowieża oraz Narewka.
Współrzędne drzewa: szerokość: 52º46’, 6,06’’N; długość: 23º45’ , 32,10’’E
To nietypowe dla lasów Puszczy Białowieskiej miejsce kryje za sobą ciekawą historię, przekazywaną przez wiele pokoleń ludzi związanych z tym miejscem.
Wg. opowieści „Średnia Budka” to miejsce, którego historia sięga wieku XIV. Jedna z legend mówi, że to właśnie w miejscu gdzie obecnie znajduję się osada oraz drzewo, w 1370 roku miały odegrać się drastyczne sceny podczas polowania Wielkiego Księcia Litwy Kiejstuta Giedyminowicza. Wielki Książę Trocki podczas niefortunnego polowania na Tura, został przez niego mocno poturbowany, doznając licznych obrażeń ciała. Jako ciekawostkę potwierdzającą fakty, można dodać, że w sąsiedztwie osady mieszkaniec Białowieży znalazł złotą monetę z wizerunkiem Księcia Kiejstuta.
Kolejnym wspomnieniem, lecz nieco bliższym historycznie, bo z roku 1908 jest informacja o samym powstaniu budowli w osadzie. Zgodnie w legendą, miała powstać tam leśniczówka, będąca miejscem zamieszkania i pracy ówczesnego leśniczego sprawującego nadzór nad okolicznymi lasami. To właśnie ten sam człowiek, miał zasadzić stary dzisiaj Kasztanowiec.
Z opowieści wiadomo również, że podczas polowań w Puszczy, Car przejeżdżając przy osadzie leśnej, zatrzymywał się na odpoczynek, spożywał posiłek, czerpał wodę ze studni (istnieje do dzisiaj), po czym odjeżdżał dalej zostawiając w ramach wdzięczności kilka monet.
Jeśli zawierzyć wszystkim opowieściom na ten temat, stwierdzić można że wiekowy Kasztan w sercu Puszczy pamięta wiele.
Opis drzew: Mateusz Nakielski, Nadleśnictwo Białowieża
Puszcza Borecka
Puszcza Borecka jest niezwykłym zakątkiem w północno-wschodniej Polsce o unikalnym połączeniu dużych obszarów leśnych i równie pokaźnych akwenów wodnych.
Większość drzewostanów w Puszczy ma charakter naturalny, część z nich osiągnęła wiek powyżej 150 lat. Gatunkiem charakterystycznym jest tu świerk, zmieszany m.in. z dębem, brzozą, olszą, lipą, grabem, klonem, wiązem i jesionem. Puszcza posiada duże walory krajobrazowe, a rzeźba terenu jest mocno zróżnicowana. Obszarem Puszczy Boreckiej zarządzają dwa nadleśnictwa: Borki i Czerwony Dwór.
Kontynuując temat ciekawych i sędziwych drzew rosnących na terenie nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, dotarliśmy do Nadleśnictwa Borki, które zachęca do zobaczenia niezwykle eleganckiego i dostojnego dębu szypułkowego w wieku ok. 400 lat, o obwodzie pnia 453 cm. Rośnie w leśnictwie Sarnianka, w oddziale 94 h, przy trasie rowerowej „Szlakiem Mazurskich Legend”. Według przekazów pod dębem miał odpoczywać Napoleon podczas odwrotu spod Moskwy, w oczekiwaniu na naprawę uszkodzonego podczas podróży powozu. Niestety szczęście nie dopisywało cesarzowi, bowiem dnia następnego, po wymianie koła, podczas przeprawy przez zamarznięte jezioro Żywy pod powozem pękł lód, pogrążając go w zimnej toni. Miejscowi utrzymują, że spoczywa na dnie do dzisiaj, rwąc rybakom sieci i broniąc dostępu do najlepszych łowisk. Być może skrywa też pamiątki po wielkim wodzu lub jego szkatułę?
Będąc na terenie Nadleśnictwa Borki warto również zobaczyć dwa okazałe dęby szypułkowe w leśnictwie Duży Kamień, w wieku ok. 500 lat.
Jeden o obwodzie 528 cm w oddziale 290 g, drugi – za „Starą Leśniczówką” w oddziale 289 g, imponuje obwodem 750 cm. Dęby Zygmunta, bo tak się właśnie nazywają, pamiętają zmierzch zakonu krzyżackiego, być może były rówieśnikami Zygmunta Augusta, stąd nazewnictwo przyjęte w nadleśnictwie. Ukształtowanie terenu wskazuje, że są pozostałością szpaleru drzew, biegnącego wzdłuż dawnej drogi. Kto podróżował tą drogą 500 lat temu? Czy była traktem handlowym czy trasą łupieżczych wypraw zaciętych Litwinów i elektorskich rycerzy? Niosła bogactwo magnackich fortun czy łzy i nieszczęście brańców? Dęby pamiętają wszystko i mogą wiele opowiedzieć uważnemu słuchaczowi.
Puszcza Kurpiowska
Puszcza Kurpiowska, nazywana także Zieloną, a dawniej Zagajnicą, przetrwała do dziś w postaci oderwanych od siebie kompleksów leśnych. Tereny te, z najcenniejszymi fragmentami "starej" puszczy chronionymi w rezerwatach i wciąż żywą kulturą kurpiowską, są ze wszech miar godne odwiedzenia.
Tereny dzisiejszej Puszczy Kurpiowskiej bardzo długo pozostawały niemal zupełnie dzikie. Osadnictwo na większą skalę zaczęło się tu dopiero w XVII w. Dla pierwszych mieszkańców tych ziem rozległe niegdyś lasy stanowiły źródło utrzymania- tu polowali, trudnili się też bartnictwem. Kurpie od dziecka obcowali z bronią myśliwską, dlatego na wielu polach bitew byli cenionymi strzelcami. Lasy wielkiej niegdyś puszczy zostały mocno przetrzebione na początku XIX w. oraz w czasie obu wojen światowych, jednak ocalałe fragmenty tutejszych drzewostanów zachwycają do dziś. Na piaszczystych glebach rosną malownicze bory sosnowe z domieszką świerka, często z jałowcami wpodszycie, w runie licznie występujące sasanki,a przewdziwe bogactwo stanowią dorodne grzyby. Najcenniejsze fragmenty puszczy - stare bory sosnowe, podmokłe lasy łegowe oraz torfowiska - są chronione w kilkunastu rezerwatach przyrody.
Na terenie administracyjnie zarządzanym przez Nadleśnictwo Nowogród, na prywatnej posesji w miejscowości Zabiele (Gmina Kolno) przy drodze wojewódzkiej nr 647 na trasie Myszyniec – Kolno, znajduje się ciekawy pomnik przyrody. Jest to jabłoń dzika, która liczy ponad 200 lat. Jej obwód wynosi 130 cm, a wysokość 11 m. Drzewo zostało objęte ochroną 31 grudnia 1983 roku zarządzeniem Wojewody Łomżyńskiego nr 58/83.
Na pomoc sędziwemu Wojciechowi
W przypadku tak wiekowego drzewa jak Wojciech, już od dawna zdrowa tkanka zaczęła obumierać i pojedyncze konary zaczęły łamać się pod swoim ciężarem, zwłaszcza po obfitych deszczach. Pierwsze poważne uszkodzenie drzewa w tym stuleciu, leśnicy odnotowali w kronice pomnika 26 czerwca 2012 roku, kiedy to po przejściu wichury, jeden z odłamanych konarów runął na dach sąsiadującego z nim budynku gospodarczego dawnej leśniczówki.
Drzewo o wysokości ok. 20 metrów i obwodzie 6,16 m, w 1956 roku Decyzją Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, uznano za pomnik przyrody prawem chroniony.
W ostatnich suchych latach, ilość zaobserwowanych martwych i obumierających konarów, podatnych na ułamanie i potencjalnie zagrażających życiu turystów odwiedzających ten wyjątkowy pomnik przyrody, niepokojąco wzrosła.
W 2018 roku miejscowi leśnicy zwrócili się o pomoc do Urzędu Gminy Giżycko, który zgodnie z prawem opiekuje się pomnikami przyrody na swoim terenie. Urząd zlecił wykonanie dokumentacji i ekspertyzy pozwalającej na próbę ratowania powoli obumierającego drzewa. Już w grudniu tego samego roku, zgodnie z opracowaną koncepcją ratowania drzewa, Wojciechowi przycięto obumarłe końcówki konarów, a jeden z najgrubszych zabezpieczono przed złamaniem liną. Obcięte końcówki konarów i gałęzie powstałe w wyniku zabiegu, pozostawiono tuż przy drzewie do zagospodarowania przez przyrodę, gdyż nadal są fragmentami pomnika przyrody prawem chronionego. Wycięto też kilka rosnących tuż przy Wojciechu młodszych drzew, skutecznie rywalizujących z nim o dostęp do światła słonecznego.
Dąb Wojciech rośnie na terenie leśnictwa Zielony Dwór, w kompleksie leśnym Uroczyska Las Miejski. Można go odwiedzić spacerując jedną ze ścieżek Lasu Miejskiego, kierując się w kierunku Izby Przyrodniczo-Edukacyjnej „Quercus” (łacińska nazwa dębu to Quercus). Można też przyjechać samochodem i skorzystać z parkingu przy Izbie (ul. Dworska 10), a następnie skierować się w kierunku budynku gospodarczego, nad którego dachem rozpościerają się konary Wojciecha. Tuż przy budynku od strony lasu jest furtka w ogrodzeniu za którą rośnie leciwy dąb.
Puszcza Romincka
Puszcza Romincka zajmuje powierzchnię ok. 38 tys.ha, w tym ok.15,5 tys. leży na terenie Polski, a większa jej część w obwodzie kaliningradzkim.
Jej unikalny charakter wynika z warunków, w jakich kształtowały się tutejsze zbiorowiska roślinne. Położenie na północnych krańcach Polski oraz wysokość nad poziomem morza sięgająca niemal 300 m powodują, że klimat, jak na polskie warunki, jest tu wyjątkowo surowy. Dlatego najlepiej spośród naszych gatunków drzew czuje się tu świerk, tworząc unikalne w skali kraju lasy borealne. Liczne tereny podmokłe w dolinach rzek to królestwo olszy, sosnowe lasy bagienne rosną w miejscach, gdzie kiedyś były jeziora, a żyzne zbocza niewielkich wzniesień zajmują gatunki liściaste - lipy, dęby, graby, wiązy i klony.
Puszcza Romincka była ulubionym miejscem polowań niemieckiego cesarza Wolhelma II. Do dziś po jego łowach pozostało czternaście kamieni pamiątkowych rozsianych w całym kompleksie leśnym; osiem z nich znajduje się na terenie Polski.
Na terenie Nadleśnictwa Gołdap, które administruje lasami Puszczy Rominckiej, znajduje się kilka ciekawych, sędziwych drzew:
Świerk pospolity – Leśnictwo Kumiecie, oddz. 447a, wysokość 38 m, pierśnica 115 cm, obwód 370 cm, wiek szacowany około 200 lat,
Wiąz szypułkowy – Leśnictwo Ostrówek, oddz.89i, wysokość 37 m, pierśnica 140 cm, obwód 440 cm, wiek szacowany około 250 lat,
Sosna pospolita - Leśnictwo Błąkały, oddz. 310b, wysokość 32 m, pierśnica 91 cm, obwód 288 cm, wiek szacowany około 200 lat.
Opisy drzew: Nadleśnictwo GołdapLeśne warsztaty dla nauczycieli
Szanowni Nauczyciele!
Serdecznie zapraszamy na warsztaty z edukacji przyrodniczo – leśnej organizowane przez leśników. Tematyka warsztatów dotyczy zakresu funkcjonowania ekosystemu leśnego, pracy leśnika oraz problematyki ochrony przyrody. Warsztaty opierają się na zajęciach praktycznych i terenowych.
Zapraszamy do udziału w najbliższych warsztatach:
- 09.06.2018 oraz 16.06.2018 pn. „ Naturalna rzeka, naturalny las” : Nadleśnictwo Łomża i Muzeum Przyrody w Drozdowie
- 16.06. 2018 pn. „ Leśna mapa marzeń”: Nadleśnictwo Rudka
Współorganizatorem warsztatów jest Centrum Edukacji Nauczycieli w Białymstoku. Szczegóły udziału oraz informacje o kolejnych warsztatach są dostępne na stronie CEN w Białymstoku http://cenv3.bialystok.edu.pl/?q=warsztaty/all
Zapraszamy !
Edukacja
Zapraszamy do odwiedzania Leśnego Wortalu Edukacyjnego:
„ Przywróćcie prawo pierwszeństwa takim wartościom jak – odczuwanie, przeżywanie, tworzenie i rozumienie, uspołecznianie, miłość i życie…Wpuśćcie do klasy słońce, otwórzcie dzieciom usta"
C.Freinet – pedagog
W swojej działalności edukacyjnej odwołujemy się do słów C.Freineta – twórcy nurtu pedagogicznego kładącego nacisk na edukację dzieci poprzez uwrażliwianie i rozbudzanie przeżyć w bezpośrednim kontakcie z przyrodą .
Leśnicy są w tej szczęśliwej sytuacji, że do prowadzenia edukacji mogą wykorzystywać rzeczywisty obiekt – sam las.
Gdzie, kiedy i co ciekawego dzieje się z udziałem leśników możecie się Państwo dowiedzieć w pozostałych zakładkach tematycznych. Zapraszamy!
Wasi przyjaciele leśnicy